نقد فيلم

5 ژانویه 2007

نقد واره ای بر یک فیلم کوتاه؛
مراسم اعدام صدام حسین

روز شنبه 30 دسامبر صدام حسین رئیس جمهور سابق عراق توسط دولت حاکم بدار آویخته شد. سرنوشتی که از روز دستگیریش محتمل مینمود. اعدام صدام حسین به شیوه حلق آویز در روز عید قربان و همچنین در آستانه جشنهای سال نو مسیحی انجام شد. از مراسم اعدام، ابتدا فیلمی کوتاه که توسط فیلمبرداران رسمی دولتی ظبط شده بود پخش گردید که در آن سعی شده بود مراسم اعدام بسیار آرام و مطابق رسم و روال معمول اینگونه اعدامها نشان داده شود. اما بلا فاصله فیلم کوتاه دیگری از این مراسم روی سایت های اینترنتی گذاشته شد که پرده از رفتار واقعی اعدام کنندگان صدام در مراسم اعدام برداشت و خشم طرفداران عدالت و حقوق بشر را در سرتاسر دنیا بر انگیخت. این فیلم کوتاه حدودا دو و نیم دقیقه ای، توسط یک تلفن همراه مجهز به دوربین گرفته شده و گویا بطور همزمان به خارج از محل اعدام فرستاده شده است. این فیلم مستند و افشاگر را میتوان از جنبه ها و با رویکردهای مختلف مورد تجزیه و تحلیل قرار داد. از جمله:

1- قدرت و توان وسایل ارتباط جمعی جهانی شده در خدمت "اپوزیسیون"
فیلمبرداری این فیلم کوتاه توسط یک تلفن همراه انجام شده است. یعنی یکی از وسایل ارتباط جمعی جهانی جدید. وسیله توزیع فیلم هم ابتدا سایتهای اینترنتی و سپس کانالهای تلویزیونی ماهواره ای بوده اند (شاید هم برعکس!)؛ که هردوی این وسایل از وسایل ارتباط جمعی جهانی و جدید هستند. شاید اگر هرکدام از این امکانات هنوز در دسترس استفاده عمومی قرار نگرفته بود، این فیلم به این سرعت به دید گسترده ی مردم سراسر دنیا نمی رسید و عکس العملی اینگونه را بر نمی انگیخت. میدانیم که ساعاتی پس از پخش سراسری این فیلم، انجام این اعدام با آن وضعیت اسفبار و وحشیانه، توسط بسیاری از مدافعان حقوق بشر در سرتاسر عالم تقبیح شد. اغلب کسانی که به نوعی درگیر داستان اعدام صدام حسین بودند؛ از مقامات امریکایی تا اروپایی ها و مقامات مختلف دستگاه حاکمه عراق مجبور به موضعگیری شده و به نوعی مسئولیت اعدام صدام و رفتار حضار در مراسم اعدام را از خود دور کردند. این همه علیرغم همه کوششی بود که طی تمامی دوران محاکمه صدام از سوی محاکمه کنندگان به عمل آمده بود که هرچه بیشتر جامعه عراق و بخصوص سنی ها را و مردم بقیه کشورهای عربی و افکار عمومی جهانی را برای اعدام صدام آماده کنند. وسایل ارتباط جمعی تحت مدیریت حکومت عراق و وسایل ارتباط جمعی غرب نظیر سی ان ان و بی بی سی و غیره نیز تمام کوشش خود را بکار بردند تا با تاکید بر نقاط ضعف صدام، به داستان اشغال عراق و فاجعه ای که بعد از آن گریبان مرد عراق را گرفته مشروعیت بدهند. بخشی از اهداف این رسانه ها این بود که نشان بدهند صدام حسین آنچنان شیطان و دیکتاتوری بوده که حذف او از قدرت به همه ی این مشکلاتی که در حال حاضر دامن عراق و مردمش را گرفته می ارزیده و علیرغم اینکه هیچگونه سلاح کشتار جمعی؛ از آن نوع که ادعا میشد، در عراق یافت نشد، اشغال عراق کاری اشتباه نبوده است. این فیلم کوتاه مستند (که کیفیت چندان جالب تکنیکی هم ندارد) از مراسم اعدام صدام، که حاصل همکاری چند وسیله ارتباط جمعی جهانی جدید بود، بسیاری از این تلاشها را خنثی کرد.

2- "تئوری مولف" و تئوری " برداشت مخاطبان"؛
"مخاطب فعال و نه کارپذیر"
اگرچه هنوز اعلام نشده که این فیلم کوتاه مستند را چه کسی " ساخته" و به بیرون داده، اما با توجه به اطلاعات موجود میتوان تا حدودی حدس زد که سازنده فیلم چه کسی بوده و با چه منظوری این کار را کرده است. اینکه از واژه "سازنده" برای این فیلم استفاده میکنم به این دلیل است که فیلمبردار به تنهایی همه ی کارهای یک "فیلمساز" را در این فیلم انجام داده است. از کارگردانی گرفته تا بقیه کارهای صحنه شامل فیلمبرداری و صدا برداری همه تحت نظر او بوده و او خودش همه کارها را آنطور که خواسته و امکانش را داشته انجام داده است.
با توجه به محدودیتهایی که برای شرکت در این مراسم و همراه داشتن تلفن همراه موجود بوده به نظر میرسد که "سازنده" فیلم یکی از مقامات دولتی بوده و با احتمال زیاد از گروه حامیان و همکاران نخست وزیر عراق بوده است. بنابراین با احتمال قریب به یقین برخی از اهداف او از ساختن این فیلم؛ که بعید نیست که با تصویب قبلی نخست وزیر و مشاور امنیتی او انجام شده، این بوده است که:
- با نشان دادن آن به نیروهای مسلح غیر نظامی - که گویا تعدادی از همانها عمل اعدام را هم انجام داده اند و سپس بر روی جنازه صدام رقصیده اند - و همچنین به شیعیان طرفدار مقتدا صدر و رژیم آخوندی ایران، روحیه آنها را در ادامه تلاشهاشان برای از میدان بدر کردن سنی ها و طرفداران صدام حسین و ادامه کارهای تروریستی شان در حمایت از سیاستهای ملاهای ایران تشویق کند.
- ضمنا میخواسته اند به بقیه مردم دنیا و بخصوص مردم کشورهای عربی بگویند که کار صدام تمام شد و بهتر است او را به عنوان دیکتاتوری که به سزای اعمالش رسید به فراموشی بسپارند.
- به علاوه در صورتی که صدام حسین در لحظه اعدام از خود ضعف نشان بدهد، از این فیلم برای سرکوفت زدن به هواداران صدام و نیروهای مقاوم سنی استفاده کنند.
سازنده فیلم تقریبا مطمئن بوده که با ارسال سریع فیلم به بیرون و پخش گسترده آن، هدفی که از ساختن فیلم دنبال میکرده حاصل خواهد شد. اما علیرغم این خواسته و میل "فیلمساز"، مخاطبین نتیجه دیگری از این فیلم گرفتند و برداشت دیگری از آن کردند. این موضوع بیانگر این واقعیت است که "مخاطبین" همواره در اختیار "مولفین" نیستند تا هرچه میل دارند به آنها بقبولانند. این واقعیت که؛ ذهن "مخاطبین" همچون کاغذ سپیدی در اختیار مولف نیست تا هرچه بخواهد روی آن بنویسد. مخاطب ذهنی فعال دارد و از هر "اثر"، براساس ذهنیتها و دانش قبلی خود، برداشت خود را خواهد داشت. و در این میان روشنفکران طرفدار حقوق بشر و دموکراسی فرصت خواهند یافت تا با مقاصد شوم زورگویان و امپریالیستها مقابله کنند.

به گمان نگارنده، این فیلم در تاریخ فیلمسازی مستند برای همیشه ماندگار خواهد بود و در باره جنبه های مختلف "فیلمی" و تاثیرات گوناگون "تبلیغاتی" آن بسیار بحث خواهد شد. همانطور که فیلم کوتاه ترور کندی ماند و تا به حال در کلاسهای درس فیلمسازی مستند در دانشگاههای مختلف، هزاران ساعت در باره محتوا و تاثیرات و جنبه های مختلف "فیلمی" و "تبلیغاتی" اش بحث شده است.